Meer dan eens heb ik horen zeggen: de mens wordt overbodig. Dan denk ik altijd: voor wie dan? Voor wie wordt die mens overbodig? Voor mij niet in ieder geval. Het klinkt als een heel redelijk standpunt, dat de mens overbodig (aan het worden) is. Existentieel bezien is het misschien nog wel waar ook. Als de mens niet (meer) zou bestaan, dan zou hij zichzelf niet missen en ook niet door iets of iemand anders worden gemist.
Maar het wordt niet filosofisch of sociologisch bedoeld. Nee, het gaat er over dat met toenemende industrialisering en automatisering mensen niet meer nodig zijn om brood te bakken, jam te maken, post te bezorgen, dingen te onthouden of te administreren en wat dies meer zij. In het arbeidsproces kunnen allerlei dingen die mensen tot nu toe deden ook door machines of computers worden gedaan. Dus werknemers worden overbodig voor werkgevers en producenten van dingen en diensten. Alles kan worden geproduceerd en afgehandeld met een druk op de knop. En dat heet dan dat de mens overbodig wordt.
Maar al die machines en computers hebben dan nog wel mensen nodig om het brood en de jam te eten die gemaakt worden, de e-mail te lezen en een bestaansreden te bieden voor de feiten die liggen opgeslagen in al die databases. Misschien moeten we daar dan ook machines voor ontwerpen: broodeetmachines, intelligente computers die e-mails lezen die ze zelf hebben gestuurd en verbanden leggen binnen data voor eigen gebruik. Dan is de mens pas echt overbodig.
Dan zitten we allemaal thuis, overbodig te wezen. Want werken hoeft niet meer. Ieder nut van de ene voor de andere mens en iedere zingeving via het economisch verkeer is weg. Maar dan kunnen zij die zijn weg bezuinigd en wiens werk is geautomatiseerd, in musea al die uitgestorven ambachten nog eens uitoefenen. Brooddeeg kneden met de hand, breien, schilderen, een gesprek voeren, de boekhouding doen… Allemaal prachtige vaardigheden die zonder enig economisch belang in totale vrijheid beoefend kunnen worden onder het toeziend oog van een welwillend publiek.
